Projektowanie dla osób starszych

Wstęp

Przez pół wie­ku więk­szość pro­jek­tan­tów nowych tech­no­lo­gii sku­pia­ła się na mło­dych użyt­kow­ni­kach, pro­jek­tu­jąc tak, by zaspo­ko­ić ich potrze­by, pre­fe­ren­cje i marze­nia. Jed­nak ci pierw­si kon­su­men­ci wcho­dzą obec­nie w star­szy wiek i nie powin­no się pomi­jać ich potrzeb.

W Inter­ne­cie znaj­du­je się bar­dzo dużo porad­ni­ków opi­su­ją­cych, w jaki spo­sób pro­jek­to­wać dla senio­rów – jed­nak część zale­ceń to typo­we pora­dy, mówią­ce raczej o ogól­nych roz­wią­za­niach pro­jek­to­wych, przy­dat­nych dla każ­de­go. Bra­ku­je kon­kret­nych infor­ma­cji, jak powin­no się pro­jek­to­wać wła­śnie dla osób star­szych.

Lwia część arty­ku­łów doty­czą­cych pro­jek­to­wa­nia zosta­ła stwo­rzo­na za gra­ni­cą, ponie­waż tam więk­szy odse­tek senio­rów korzy­sta z Inter­ne­tu. Oso­by te, w porów­na­niu z pol­ski­mi senio­ra­mi, mają dużo więk­sze doświad­cze­nie.

Czas życia czło­wie­ka się wydłu­ża, szcze­gól­nie w kra­jach wyso­ko roz­wi­nię­tych. Odse­tek ludzi star­szych już w tym momen­cie jest nie­po­rów­ny­wal­ny do żad­ne­go inne­go okre­su w histo­rii ludz­ko­ści.

Oso­by star­sze nie są jakąś zupeł­nie odręb­ną gru­pą doce­lo­wą – nie zmie­nia­my się moc­no po doj­ściu do pew­ne­go wie­ku. Oczy­wi­ście pew­ne róż­ni­ce ist­nie­ją, ale na tyle nie­wiel­kie, że nie powin­no się mówić o zupeł­nie odręb­nym obo­zie osób star­szych i młod­szych. To, co jest nie­uży­tecz­ne dla oso­by w wie­ku 17 lat na pew­no będzie nie­uży­tecz­ne dla oso­by w wie­ku lat 65.

Ponad­to, star­si ludzie róż­nią się dość moc­no mię­dzy sobą – mają inne doświad­cze­nie życio­we czy poziom wykształ­ce­nia. Nale­ży też pamię­tać, że nie­peł­no­spraw­ność może przyj­mo­wać bar­dzo róż­ne for­my, a tech­no­lo­gia musi być dopa­so­wa­na do potrzeb i wyma­gań wszyst­kich użyt­kow­ni­ków.

Oso­by star­sze korzy­sta­ją­ce z Inter­ne­tu bory­ka­ją się z róż­ny­mi barie­ra­mi – i dla­te­go two­rząc stro­nę skie­ro­wa­ną do senio­rów nale­ży pamię­tać, że te barie­ry mogą wystą­pić i w znacz­nym stop­niu utrud­nić korzy­sta­nie ze stron czy apli­ka­cji.

Bariery psychologiczne – niski poziom pewności siebie i brak wcześniejszego doświadczenia z komputerami

Ludzie star­si w Pol­sce bar­dzo sła­bo pozna­li nowe tech­no­lo­gie i nie mają zbu­do­wa­nych w gło­wie kon­cep­tu­al­nych mode­li opi­su­ją­cych, jak dzia­ła­ją kon­kret­ne mecha­ni­zmy. Na przy­kład, pod­czas naszych badań, użyt­kow­ni­cy mie­li pro­blem ze zro­zu­mie­niem, czym jest wyszu­ki­war­ka wewnętrz­na na stro­nie i dla­cze­go nie wyglą­da ona jak Google.

Oczy­wi­ście, pro­blem znik­nie, gdy obec­ni pra­cow­ni­cy pój­dą na eme­ry­tu­rę – będą mie­li zbu­do­wa­ne mode­le men­tal­ne dzia­ła­nia sys­te­mów, któ­re pozna­li w pra­cy i prze­glą­da­nie Inter­ne­tu przez tą gru­pę wie­ko­wą będzie wyglą­da­ło zupeł­nie ina­czej. Nie­mniej jed­nak, pro­jek­tu­jąc dla obec­nych senio­rów trze­ba mieć na wzglę­dzie to, w jaki spo­sób postrze­ga­ją oni Inter­net.

Bariery techniczne

Star­sze oso­by mają ogra­ni­czo­ny dostęp do Inter­ne­tu zwią­za­ny z małą wie­dzą o tech­no­lo­giach i tym, że cią­gle jesz­cze Inter­net wśród osób star­szych jest sła­bo roz­po­wszech­nio­ny.

Bariery fizyczne (widzenie, słyszenie, zdolności motoryczne)

Tak jak barie­ry psy­cho­lo­gicz­ne i tech­no­lo­gicz­ne mogą w przy­szło­ści mieć mniej­sze zna­cze­nie i eme­ry­ci z 2030 nie będą się z nimi bory­kać, tak barie­ry fizycz­ne praw­do­po­dob­nie pozo­sta­ną. Sta­rze­nie się jest bar­dzo skom­pli­ko­wa­nym pro­ce­sem i nikt nie prze­cho­dzi go w taki sam spo­sób.

Ludzie star­si nie mają pre­cy­zji ludzi młod­szych, co prze­szka­dza im, na przy­kład, w korzy­sta­niu z mysz­ki. Pro­jek­tu­jąc nale­ży pamię­tać, że z cza­sem zmniej­sza­ją się zdol­no­ści prze­strzen­ne i manu­al­ne.

Ponad­to, ludzie star­si bory­ka­ją się z pogor­sze­niem wzro­ku, zmniej­sza się zdol­ność ogni­sko­wa­nia na bli­skich przed­mio­tach oraz per­cep­cja kolo­rów. Fio­le­to­wy jest sła­biej postrze­gal­ny, ciem­ny nie­bie­ski i czar­ny są pra­wie nie­odróż­nial­ne.

Zmniej­sza­ją się źre­ni­ce, co skut­ku­je mniej­szą ilo­ścią docie­ra­ją­ce­go świa­tła – siat­ków­ka oka oso­by sześć­dzie­się­cio­let­niej odbie­ra oko­ło 40% świa­tła, któ­re odbie­ra siat­ków­ka oso­by dwu­dzie­sto­let­niej.

Trze­ba pamię­tać o innych cho­ro­bach oczu u osób star­szych: kata­rak­cie czy zwy­rod­nie­niu plam­ki żół­tej.

Z wie­kiem zmie­nia się rów­nież umie­jęt­ność fil­tro­wa­nia infor­ma­cji, któ­re napły­wa­ją z oto­cze­nia. Oso­by star­sze mają ten­den­cje do prze­su­nięć uwa­gi na nie­zwią­za­ne z danym zada­niem tre­ści. To powo­du­je opóź­nie­nia w pra­cy senio­rów. Co waż­ne, nie moż­na powie­dzieć że star­si użyt­kow­ni­cy pamię­ta­ją mniej, oni pamię­ta­ją mniej waż­nych do wyko­na­nia dane­go zada­nia infor­ma­cji.

Pro­jek­tu­jąc dla osób star­szych nale­ży mieć to na wzglę­dzie i two­rzyć stro­ny, z jak naj­mniej­sza ilo­ścią roz­pro­szeń, któ­re mogą spo­wo­do­wać odwró­ce­nie uwa­gi użyt­kow­ni­ka od wyko­ny­wa­ne­go zada­nia.

Znalezione podczas badania problemy:

Zba­da­li­śmy trzy stro­ny służ­by zdro­wia – dwóch dużych szpi­ta­li: aka­de­mic­kie­go i woje­wódz­kie­go oraz jed­ną stro­nę dużej wro­cław­skiej przy­chod­ni. Chcie­li­śmy spraw­dzić, czy stro­ny są stwo­rzo­ne tak, aby star­szy użyt­kow­nik nie miał pro­ble­mu pod­czas korzy­sta­nia z tych roz­wią­zań.

Bada­li­śmy użyt­kow­ni­ków śred­nio zaawan­so­wa­nych, korzy­sta­ją­cych oka­zjo­nal­nie z Inter­ne­tu.

Kon­wen­cje

Użyt­kow­ni­cy są przy­zwy­cza­je­ni do kon­wen­cji i do stan­dar­do­wych roz­wią­zań – gubią się, jeże­li mają do czy­nie­nia z nie­ty­po­wy­mi roz­wią­za­nia­mi. Na przy­kład, jed­na z osób bio­rą­ca udział w bada­niu nie potra­fi­ła sko­rzy­stać z wyszu­ki­war­ki wewnętrz­nej, ponie­waż, nie było tam przy­ci­sku „szu­kaj”. Jedy­ną moż­li­wo­ścią wywo­ła­nia dzia­ła­nia wyszu­ki­war­ki było wci­śnię­cie przy­ci­sku „enter” – oso­ba ta, w koń­cu pod­da­ła się i nie ukoń­czy­ła zada­nia.

Wiel­kość czcion­ki

Użyt­kow­ni­cy w ankie­tach po bada­niu okre­śla­li, że czcion­ka była odpo­wied­nia. Jed­nak samo bada­nie poka­za­ło bar­dzo wyraź­nie, że bada­ni bar­dzo moc­no zbli­ża­li twarz do moni­to­ra pod­czas czy­ta­nia. Co potwier­dzi­ło, że wiel­kość liter ma dla nich (i dla ich krę­go­słu­pa) kry­tycz­ne zna­cze­nie. Żaden z bada­nych nie użył narzę­dzia do powięk­sza­nia czcion­ki znaj­du­ją­ce­go się w prze­glą­dar­ce. Bada­ni albo zakła­da­li oku­la­ry do czy­ta­nia (nie mie­li ich cały czas na nosie) lub zbli­ża­li twarz moc­no do moni­to­ra.

Sta­tus sys­te­mu

Star­si użyt­kow­ni­cy oka­za­li się bar­dzo wraż­li­wi na brak dokład­nej infor­ma­cji o sta­tu­sie sys­te­mu.

Trud­no­ści poja­wia­ły się czę­sto w momen­cie, gdy użyt­kow­nik chciał przejść do wewnętrz­nej apli­ka­cji. Na przy­kład, ze stro­ny przy­chod­ni do sys­te­mu słu­żą­ce­go do reje­stra­cji pacjen­tów. Jeże­li nie było wyraź­nie zazna­czo­ne, gdzie użyt­kow­nik się znaj­du­je, to oso­by star­sze mia­ły duże pro­ble­my z powro­tem na stro­nę głów­ną – kli­ka­li przy­cisk „wstecz”, któ­ry ze wzglę­du na to, że apli­ka­cja otwo­rzy­ła się w nowym oknie nie dzia­łał – i nie rozu­mie­li, dla­cze­go tak się dzie­je. Apli­ka­cje zewnętrz­ne muszą być wyraź­nie ozna­czo­ne i oddzie­lo­ne od stro­ny. Powin­ny rów­nież umoż­li­wiać powrót.

Dodat­ko­we pli­ki – trud­no­ści w obsłu­gi­wa­niu pli­ków

Gene­ral­nie, star­si użyt­kow­ni­cy raczej nie pobie­ra­ją pli­ków. Jed­na z testu­ją­cych osób nie potra­fi­ła sobie pora­dzić z PDFem – po otwo­rze­niu doku­men­tu ocze­ki­wa­ła, że coś się zaraz wyda­rzy, nie zauwa­ży­ła, że może prze­skro­lo­wać PDFa i poszu­kać odpo­wied­nich infor­ma­cji. W koń­cu pod­da­ła się stwier­dza­jąc, że „Coś tu nie dzia­ła”.

Bar­dzo trud­no było użyt­kow­ni­kom sko­rzy­stać z poda­ne­go adre­su e-mail. Pro­ble­mem był pop-up, któ­ry poja­wił się w momen­cie, gdy nie było w sys­te­mie zde­fi­nio­wa­nej żad­ne­go klien­ta pocz­ty

Strach przed popeł­nie­niem błę­du

Pod­czas pre­zen­ta­cji tego mate­ria­łu na IA Sum­mit roz­po­czę­ła się cie­ka­wa dys­ku­sja. James Page pod­czas pre­lek­cji zaty­tu­ło­wa­nej „“How the user’s con­text affects beha­vio­ur. Les­sons learnt from Remo­te Usa­bi­li­ty Testing” przed­sta­wił teo­rię doty­czą­cą tego, że użyt­kow­ni­cy pod­czas testów dużo czę­ściej winią sie­bie, niż robi­li­by to bez obec­no­ści mode­ra­to­ra– zain­te­re­so­wa­nych odsy­łam na stro­nę wyda­rze­nia: http://polishiasummit.com

Jed­nak z naszych obser­wa­cji wyni­ka, że star­si użyt­kow­ni­cy czę­ściej niż młod­si byli skłon­ni obwi­niać sie­bie w momen­cie, gdy mie­li trud­no­ści. Czę­ściej też wyra­ża­li się nega­tyw­nie o sobie – „jestem głupi/głupia”, „nie umiem, bo nigdy nie miałem/miałam z tym do czy­nie­nia”, „może ja się nie znam ale…”.

Dobrze było­by prze­te­sto­wać jesz­cze to zagad­nie­nie. Jed­nak pro­jek­tu­jąc stro­ny i apli­ka­cje dla senio­rów war­to sku­pić się na tym, by użyt­kow­ni­cy byli pew­ni, że mogą sobie pozwo­lić na pró­by. Infor­ma­cje o błę­dach powin­ny być napi­sa­ne jasnym języ­kiem i zawie­rać infor­ma­cje w jaki spo­sób wyko­nać czyn­ność popraw­nie.

Pre­fe­ro­wa­nie roz­mów tele­fo­nicz­nych

Senio­rzy pre­fe­ru­ją korzy­sta­nie z tele­fo­nu– są moc­no przy­wią­za­ni do kon­tak­tu tele­fo­nicz­ne­go, dla­te­go nume­ry tele­fo­nów powin­ny być wyróż­nio­ne i łatwo dostęp­ne. Star­sze oso­by nie ufa­ją jesz­cze do koń­ca infor­ma­cjom, któ­re poja­wia­ją się w Inter­ne­cie, więc war­to umoż­li­wić im kon­takt, do któ­re­go są zde­cy­do­wa­nie bar­dziej przy­zwy­cza­je­ni.

Stro­ny skie­ro­wa­ne do senio­rów jesz­cze bar­dziej powin­ny przy­po­mi­nać śro­do­wi­sko, któ­re zna­ją. Na przy­kład nume­ry tele­fo­nów powin­ny być podzie­lo­ne tak, jak się je stan­dar­do­wo dzie­li, aby cho­ciaż tro­chę uła­twić użyt­kow­ni­kom ich postrze­ga­nie.

Pod­su­mo­wa­nie

Senio­rzy są bar­dzo wraż­li­wi na sła­be pro­jek­ty, więc im bar­dziej uży­tecz­ny, zgod­ny ze sztu­ką pro­jekt zro­bi­my, tym będą nam bar­dziej wdzięcz­ni. Nie­mniej jed­nak, pro­jek­tu­jąc dla osób star­szych war­to pamię­tać, że będą oni szyb­ciej zapo­mi­nać o głów­nym celu, mogą łatwiej ule­gać zde­ner­wo­wa­niu, jeśli nie zro­zu­mie­ją infor­ma­cji widocz­nej na ekra­nie. Nale­ży też mieć na wzglę­dzie, że mogą oni nie pora­dzić sobie z apli­ka­cją czy doku­men­tem i zawsze zaofe­ro­wać im moż­li­wość cof­nię­cia się do poprzed­nie­go kro­ku. Ponad­to nale­ży przy­jąć zasa­dę, że każ­dy krok, któ­ry musi wyko­nać użyt­kow­nik powi­nien być opa­trzo­ny instruk­cją, pozwa­la­ją­cą mu na szyb­kie i łatwe dzia­ła­nie.

Źró­dła:

•http://inform.nu/Articles/Vol11/ISJv11p059-083Smith447.pdf

•http://www.cluteinstitute-onlinejournals.com/PDFs/2006332.pdf

•http://nonprofit.about.com/od/nonprofitpromotion/tp/maturereaders.htm

•http://www.ronz.blogspot.com/2003_09_21_ronz_archive.html

•https://online.tugraz.at/tug_online/voe_main2.getVollText?pDocumentNr=78953&pCurrPk=36387

•https://www.usabilityprofessionals.org/archive/ux/8_1/design-brain_ux81.pdf

•http://dojrzaloscwsieci.pl/tl_files/pliki/Raport.pdf-> tez spo­ko

•http://www.id.carleton.ca/web/student%20papers%20PDF/inclusive%20technology/Sun_Leng_SeminarPaper08.pdf

•http://www.klub.senior.pl/esenior/t-jak-seniorzy-czuja-sie-w-sieci-page11-129.html

•http://dojrzaloscwsieci.pl/tl_files/pliki/Raport.pdf

•http://www.pewinternet.org/~/media//Files/Reports/2009/PIP_Tech_and_Social_Isolation.pdf

•http://research.microsoft.com/pubs/121333/CrossGenerationalCommunication_Lindley.pdf

•http://www.usability.gov/articles/newsletter/pubs/122008news.html

•http://www.usabilitynews.com/news/article3431.asp

•http://www.webcredible.co.uk/user-friendly-resources/ucd/older-users-design.shtml

•http://research.microsoft.com/en-us/projects/seniors/

•http://blog.nielsen.com/nielsenwire/online_mobile/six-million-more-seniors-using-the-web-than-five-years-ago/

•http://www.useit.com/alertbox/seniors.html

•http://www.nia.nih.gov/HealthInformation/Publications/website.htm

•http://inform.nu/Articles/Vol11/ISJv11p059-083Smith447.pdf

•http://www.pacis-net.org/file/2010/S05-03.pdf

•http://www.webcredible.co.uk/user-friendly-resources/web-usability/older-users.shtml

•http://blog.fawny.org/2005/11/12/elder/-

•http://media2.pl/inter­net/70269-polacy-w-wieku-50plus-wobec-internetu.html

•http://www.uxmatters.com/mt/archives/2006/03/more-alike-than-we-think.php

•http://www.uxmatters.com/mt/archives/2006/03/more-alike-than-we-think.php